نشریه مدیریت اطلاعات سلامت
سال چهارم شماره 2 (پیاپی 8، پاییز و زمستان 1386)

پژوهش حاضر با هدف طراحی نظام مدیریت اطلاعات HIV/AIDS برای ایران، به منظور محدود کردن اپیدمی ایدز انجام شد.
در این پژوهش کاربردی و توصیفی، ابتدا وضعیت موجود سیستم مدیریت اطلاعات HIV/AIDS در ایران با مراجعه به مرکز مدیریت بیماری های وزارت بهداشت با استفاده از چک لیست در دوره ی زمانی 84-1386 بررسی شد. سپس با بررسی نظام مدیریت اطلاعات HIV/AIDS در کشورهای منتخب و بر اساس نیاز کشور، الگوی پیشنهادی برای ایران طراحی و با استفاده از تکنیک دلفی با نظرخواهی از 24 صاحب نظر رشته های بیماری های عفونی و مدیریت اطلاعات بهداشتی بررسی شد. روایی ابزارها بر اساس روش اعتبار محتوا و پایایی آنها از طریق آزمون مجدد اندازه گیری شد. تحلیل داده ها بر اساس مقایسه ی ویژگی های نظام های پیش گفته در کشورهای مورد مطالعه، به صورت تحلیل توصیفی- نظری انجام شد.
الگوی نظام مدیریت اطلاعات HIV/AIDS بر اساس مطالعه ی پیشنهادهای WHO و تجارب آمریکا، استرالیا، انگلیس و مالزی بر اساس نیاز کشور در قالب 7 محور «مشخصات کلی سیستم، منابع داده، Minimum Data Set، ضوابط جمع آوری و گزارش داده ها، پردازش داده ها، ضوابط پردازش داده ها و توزیع داده ها» ارائه شد که بعد از اجرای تکنیک دلفی با 3/36 از 44 (5/82 درصد توافق) مورد تایید واقع شد.
طراحی و اجرای نظام مدیریت اطلاعات HIV/AIDS در سطح ملی جهت درک بهتر روند اپیدمی در طی زمان، درک بهتر رفتارهای منتشرکننده ی اپیدمی در کشور، تمرکز بر جمعیت های فرعی با حداکثر ریسک و طراحی پیش گیری و مراقبت با استفاده از داده های با کیفیت بهتر، پیشنهاد می گردد.

امروزه نظام های متفاوتی جهت سنجش عملکرد معرفی شده اند. یکی از معتبرترین آن ها در سطح جهانی الگوی بالدریج می باشد که چهارمین معیار آن سنجش، تحلیل و مدیریت دانش در مراکز بهداشتی و درمانی است. هدف این مطالعه ارزیابی مدیریت دانش در اورژانس بیمارستان حضرت رسول اکرم (ص) بر اساس الگوی تعالی بالدریج (Baldrige Model) بود.
این مطالعه از دسته مطالعات توصیفی مقطعی بود و به شیوه ی کاربردی اجرا شد. محیط پژوهش بخش اورژانس بیمارستان حضرت رسول اکرم (ص) بود. داده ها با پاسخ گویی به پرسش نامه ی نسخه ی 2007 الگوی مورد نظر و مقایسه با امتیازهای معیارها گردآوری و با استفاده از آمار توصیفی تحلیل شد.
در مجموع اورژانس بیمارستان مورد مطالعه از 90 امتیاز معیار سنجش، تحلیل و مدیریت دانش، 55/27 امتیاز کسب کرد.
از لحاظ سنجش، تحلیل و مدیریت دانش، سازمان مورد مطالعه در سطح سوم تعالی قرار دارد. با توجه به آن که در الگوی اشاره شده از امتیازدهی برای بهبود مستمر عملکرد، رشد و تعالی در سازمان ها استفاده می شود، پژوهشگران پیشنهاد می کنند فرآیند بهبود و ارزیابی تا افزایش امتیازات ادامه یابد.

وب سایت اطلاع رسانی بیمارستانی، سیستمی مناسب برای تبادل اطلاعات و ایجاد ارتباط بین بیمار، بیمارستان و کادر درمانی محسوب می شود. این پژوهش با هدف تحلیل و ارزیابی ساختار و محتوای وب سایت های بیمارستان های آموزشی ایران انجام گردید.
در این پژوهش توصیفی، ابتدا وب سایت های قابل دسترس بیمارستان های آموزشی ایران در اینترنت شناسایی شد. سپس ساختار وب سایت ها تحلیل و ارزیابی گردید و در نهایت تحلیل محتوا و ارزیابی اطلاعات بر اساس محتوای موجود در هر صفحه انجام و یافته ها با همدیگر مقایسه شد. جامعه ی این پژوهش شامل 152 وب سایت بیمارستان های آموزشی در کل کشور ایران بود. تعداد نمونه ی پژوهش، 8 وب سایت بود و برای جمع آوری داده ها از چهار چک لیست استفاده شد. روایی با نظر متخصصین تایید شد و برای تحلیل داده ها از نرم افزار SPSS استفاده گردید.
یافته های این پژوهش نشان داد که میانگین امتیازات کسب شده در زمینه ی «;ساختار»;، برابر 12 امتیاز (40 درصد) از کل امتیازات بود. میانگین امتیازات «;محتوای صفحه ی اصلی»; وب سایت های مورد بررسی، برابر 75/5 امتیاز (3/38 درصد) بود. میانگین امتیازات «;محتوای صفحه ی درباره ی ما»;، معادل 6/2 امتیاز (7/13 درصد) بود و میانگین امتیازات «;محتویات موضوعی»; (سایر لینک ها) در وب سایت های مورد پژوهش، معادل2 امتیاز (3/8 درصد) از کل امتیازات بود.
وب سایت های بیمارستان های آموزشی ایران از نظر ساختاری، در سطح متوسط و از نظر محتوا و زیرلینک ها (محتویات موضوعی)، در سطح بسیار ضعیف بودند و بنابراین نیاز به اصلاح، تکمیل و گسترش دارند.

سرعنوان های موضوعی پزشکی (MeSH) با بیش از 000 23 سرعنوان، منعکس کننده ی موضوعات حوزه ی علوم پزشکی است. لذا در این پژوهش با همبستگی بین توسعه ی MeSH و افزایش رکوردهای Medline می توان چگونگی گسترش آماری موضوعات حوزه ی پزشکی را در طول زمان مورد سنجش قرار داد.
در یک پژوهش تحلیلی، حدود یک میلیون رکورد از موضوعات علوم پزشکی و انتشارات نمایه شده در دامنه ی Medline به طور تصادفی انتخاب شد. از طریق تعیین همبستگی بین افزایش تعداد مدارک Medline و افزودن سرعنوان های جدید به MeSH، به دو سؤال در خصوص گسترش موضوعات پزشکی پاسخ داده شد: 1. موضوعات پزشکی در طول زمان از لحاظ کمی چگونه در MeSH گسترش یافته است؟ 2. امروزه در ازای تولید و انتشار چند مدرک علمی پزشکی، یک موضوع جدید تولید و به صورت سرعنوان به MeSH افزوده می شود؟
توسعه ی MeSH در طول زمان، به صورت لگاریتمی در سه فاز مختلف صورت گرفته است. با تلفیق این سه فاز در یک فاز واحد، فرمولی برای پیش بینی توسعه ی MeSH و موضوعات پزشکی در ازای افزایش انتشارات این حوزه به دست آمد. از طرفی روشن گردید که امروزه، به صورت خطی، در ازای انتشار بیش از 250 مدرک در موضوعات گوناگون علوم پزشکی، یک موضوع جدید فراهم و به MeSH افزوده می شود.
نتایج نشان داد که بر خلاف برخی از نظرها، گسترش موضوعات علمی پویاست و این پویایی به صورت خطی است و هرگز متوقف نمی شود.

سیستم اطلاعات بیمارستانی نقش مهمی در افزایش کیفیت درمان در بیمارستان ها دارد. در این پژوهش نحوه ی تعامل، دیدگاه و رضایت پرستاران و کارکنان بخش های بالینی درباره ی اثرات سیستم اطلاعات بیمارستانی (HIS) بر روی برخی از فعالیت های درمانی بررسی شد.
در این پژوهش تحلیلی، تاثیر سیستم رایانه ای اطلاعات بیمارستانی بر برخی از فعالیت های مراقبتی، وضعیت رفتار، رضایت و نگرش 120 نفر از پرستاران، بهیاران و منشی های بخش های بیمارستان امیرالمومنین (ع) شهرستان سمنان بررسی شد. ابزار جمع آوری اطلاعات، پرسش نامه ای بود که اعتبار و روایی آن از راه بررسی متون علمی و انجام آزمون-بازآزمون تایید شد.
80 درصد کارکنان چند بار در روز از سیستم رایانه ای بخش خود استفاده می کردند. 55 درصد آنان با در اختیار قرار گرفتن اطلاعات مراقبتی صحیح،50 درصد با راحت تر شدن بررسی داروهای تجویز شده، 8/45 درصد با کمتر شدن خطاهای کاری، 28 درصد با نظارت بهتر بر سیر درمانی بیماران و 15 درصد با بهبود نتیجه ی درمان به دنبال استفاده از HIS موافق بودند. بین رضایت کارکنان از تاثیر HIS بر روی فرایند مراقبت از بیماران و رضایت کاربران از سیستم و نوع بخش درمانی، رابطه ی معنی داری مشاهده شد (05/0 = P).
کمتر از نیمی از کارکنان از تاثیر سیستم رایانه ای اطلاعات بیمارستانی بر فعالیت های مراقبت از بیماران رضایت نسبی داشتند. استفاده از سیستم های سخت افزاری پیشرفت تر (مانند نرم افزارهای تشخیص صدا برای ورود اطلاعات) و ارائه ی راه کارهای قانونی برای پیش گیری از دوباره کاری پیشنهاد می گردد.

دستیابی به اطلاعات، عنصری اساسی در فرآیند پژوهش و تولید علم می باشد و از شاخص های توسعه یافتگی محسوب می گردد. از این رو آشنایی و بهره گیری از شبکه های ارتباطی و اطلاعاتی و نیز فن آوری های مربوط بدان امری لازم و ضروری است. در این راستا اینترنت، وب، و به تبع آن تکنیک های اطلاعاتی موجود بر روی آن، نظیر خروجی R.S.S Feed یکی از این فن آوری هاست که در سال های اخیر بر روی بسیاری از وب سایت ها، وب لاگ ها و پایگاه های اطلاعاتی ظاهر گردیده و در اندک زمانی به گسترده ترین و قابل ترین وسیله ی آگاهی رسانی مبدل شده است. این فن آوری به کلیه ی کتابداران و اطلاع رسانان اجازه می دهد تا به اطلاعات موجود بر روی سایت ها، وب لاگ ها و پایگاه های اطلاعاتی به سرعت دسترسی پیدا کرده، روابط تجاری، اقتصادی، آموزشی، تحقیقاتی، اجتماعی و فرهنگی کاربران را با استفاده از آن سامان بخشند. همچنین کاربران در صورت آشنایی با این فن آوری می توانند به تنهایی به اطلاعات مورد نظر دسترسی پیدا کرده، نیازهای اطلاعاتی خویش را مرتفع نمایند. این خروجی ها با استفاده از زبان های برنامه نویسی ای که برای ایجاد آنها استفاده شده است، آخرین اطلاعات را نمایش می دهند و با اضافه شدن اطلاعات جدید، آنها نیز به روز می شوند. خروجی R.S.S Feed شیوه ای آسان و سریع برای خدمات آگاهی رسانی جاری، معرفی منابع جدید کتابخانه، ارائه ی بهتر خدمات مرجع، آموزش به کاربران و ارتباط با کاربران کتابخانه است که کتابداران وکتابخانه ها درکنار سایر ابزار وخدمات موجود نباید از آن غافل باشد. به همین علت در این پژوهش که به روش مستند (کتابخانه ای) و با بررسی متون و منابع مرتبط صورت گرفت، تلاش شد تا ضمن ارائه ی تعریفی از R.S.S Feed، مزایای استفاده از آن بیان گردد. همچنین به این نکته اشاره خواهد شد که به طور کلی R.S.Sخوان ها به دو دسته ی مبتنی بر وب و مبتنی بر نرم افزارهای خاص تقسیم می شوند که برای شناخت آنها نمونه هایی از هر نوع معرفی می گردد و در پایان با تعریف این عنصر اطلاعاتی و کارکردهای متعدد آن در حوزه ی اطلاع رسانی به ویژه در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی به بیان نقشی که کتابداران در تامین اطلاعات مورد نیاز کاربران در وب سایت ها، وب لاگ ها و پایگاه های اطلاعاتی ایفا می نمایند، می پردازد.

دست اندرکاران حرفه های پزشکی به دلیل بر عهده داشتن مسؤولیت تامین سلامت و درمان بیماران، تحت تاثیر عوامل متعدد استرس زا هستند. در این پژوهش میزان سلامت عمومی، استرس و عوامل استرس زا در کارکنان بخش مدارک پزشکی بیمارستان های استان مازندران بررسی شد.
این پژوهش تحلیلی- مقطعی، به صورت سرشماری بر روی کارکنان انجام شد. برای بررسی میزان سلامت عمومی از پرسش نامه Goldberg، میزان استرس از پرسش نامه ی Osipow و عوامل استرس زا، از پرسش نامه ی پژوهشگرساخته، استفاده شد. کل کارکنان شاغل 231 نفر که 178 پرسش نامه قابل آنالیز بود. داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS آنالیز شد.
از نظر سلامت روان، کارکنان شاغل در مراکز خصوصی وضعیت مطلوب تری داشتند و مسؤولین بخش ها در معرض خطر بیشتری بودند. مهم ترین عامل استرس زا در واحد بایگانی، کمبود فضا، واحد کدگذاری، عدم ثبت درست اطلاعات در پرونده و واحد پذیرش و آمار، کمبود کارکنان بود. میزان استرس در کارکنان در حد طبیعی و میانگین سلامت روان در کارکنان با رشته ی مدارک پزشکی کم تر بود. بین میزان سلامت عمومی و نیز استرس با رشته ی تحصیلی ارتباط معنی داری وجود نداشت.
در هنگام بررسی میزان سلامت روان کارکنان مدارک پزشکی در حد قابل قبول بود و آنان از نظر میزان استرس در سطح طبیعی قرار داشتند. با توجه به نوع خدمت کارکنان این بخش و با در نظر گرفتن سال های خدمت افراد تا زمان بازنشستگی و همچنین هزینه های ناشی از عوارض استرس بر انسان، برطرف نمودن عوامل استرس زا توصیه می گردد.

ایران از کشورهای بلاخیز جهان محسوب می شود و با توجه به گستردگی میراث فرهنگی آن، بهره مند از نهادهای متنوع آموزشی و پژوهشی است. از آن جا که مهم ترین هدف کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی حفظ و نگهداری این میراث است، این پژوهش رعایت اصول ایمنی در ساختمان کتابخانه های وابسته به سازمان آستان قدس رضوی را مورد بررسی و ارزیابی قرار داد.
این پژوهش از نوع کاربردی و از دسته ی مطالعات توصیفی است. جامعه ی پژوهش شامل 33 کتابخانه ی وابسته به سازمان آستان قدس رضوی در داخل و خارج از شهر مشهد در مهرماه 1386 بود. جمع آوری داده ها با استفاده از پرسش نامه ی محقق ساخته انجام شد که روایی آن با استفاده از نظر استادان و خبرگان فن بررسی و اعتبار و پایایی آن با ضریب اعتبار Alfa Cronbach مساوی 88/0مورد تایید قرار گرفت. برای تجزیه و تحلیل یافته ها از نرم افزار آماری SPSS استفاده شد.
نتایج پژوهش نشان داد که شاخص های تعیین شده امنیتی برای کتابخانه ها به ترتیب اولویت عبارت است از: ایمنی در برابر خسارت ناشی از خرابی تاسیسات، ایمنی در برابر بلایای طبیعی و ایمنی در برابر آتش سوزی.
در نتیجه گیری کلی این تحقیق می توان گفت که کتابخانه ها باید برنامه ی بلند مدت و اجرایی برای مواجهه با بحران تدوین نمایند.

امروزه مراجعه کنندگان به کتابخانه ها خواهان دسترسی سریع و مستقیم به اطلاعات مورد نیاز خود می باشند. بنا بر این کتابداران باید انگیزه ها و هدف های جستجوی اطلاعات دانشجویان، ماهیت و نوع اطلاعات مورد جستجو و روش ها و ابزارهای مورد استفاده در دستیابی به اطلاعات را بشناسند تا راه های صحیح ارائه ی اطلاعات به مراجعین شکل گیرد. هدف از این پژوهش تعیین نیاز اطلاع یابی دانشجویان ترم اول و آخر دانشکده ی مدیریت و اطلاع رسانی پزشکی اصفهان در سال 1385بوده است.
در این پژوهش توصیفی، 94 نفر از دانشجویان ترم اول (54 نفر) و ترم آخر (40 نفر) در مقطع کارشناسی سه رشته ی آموزشی دانشکده ی مدیریت و اطلاع رسانی پزشکی اصفهان وارد شدند. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسش نامه ی محقق ساخته بود که روایی آن از طریق نظرسنجی از استادان و صاحب نظران مربوط و پایایی در حجم نمونه ی پایلوت مورد تایید قرار گرفت. برای سنجش اعتبار پرسش نامه از ضریب Cronbach Alfa استفاده شد و اعتبار پرسش نامه بر اساس حجم Pilot، 88 درصد برآورد گردید تجزیه و تحلیل داده های این پژوهش در سطح آمار توصیفی صورت گرفت.
میزان نیاز اطلاعاتی دانشجویان در ترم های مختلف تحصیلی متفاوت بود و دلیل اصلی عدم استفاده ی صحیح دانشجویان از منابع کتابخانه، نداشتن آگاهی و آموزش لازم در این زمینه بود.
آموزش دانشجویان در زمینه ی کاربرد منابع الکترونیکی برای دستیابی سریع و بهتر به اطلاعات می تواند نیازهای خاص اطلاعاتی ایشان را برآورده ساخته، بر ارتباط میان استادان و کتابداران و گسترش مجموعه ی الکترونیکی کتابخانه و سواد اطلاعاتی دانشجویان مؤثر باشد.

کدگذاری بالینی، فرایندی است برای ترجمه ی مستندات پزشکی به کدهای تشخیصی که طی آن اقدامات و عملیات مالی داده های مراقبت بهداشتی به وسیله کد یا سیستم شماره گذاری نمایش داده می شوند. کدگذاری بالینی در مراقبت بهداشتی، یک فرایند از مدیریت دانش تلقی می شود، زیرا برخی از مفاهیم مدیریت دانش در آن مصداق پیدا می کند. مفاهیمی از قبیل کدگذاری (رمزنگاری) دانش، بسته بندی دانش و ارائه ی دانش به متقاضیان آن و سرانجام فراهم کردن هماهنگی بین منابع فکری، فرایند تبدیل داده به دانش در صنعت مراقبت بهداشتی یک فرایند مداوم است و دانش پدید آمده در هر مرحله می تواند به عنوان داده برای مراحل بالاتر در نظر گرفته شود. بنابراین سازماندهی دانش مربوط به بیماری ها با فرایند کدگذاری بالینی انجام می گیرد. به این ترتیب پایگاه داده ای که برای فرایند کدگذاری پدید می آید، داده های تشخیصی و کدهای اختصاص داده شده را در قالب جداول رابطه ای (اطلاعات) سازماندهی می نمایند. ابزارهایی چون داده کاوی و پردازش تحلیلی آنلاین می توانند از انبوه اطلاعات این پایگاه های رابطه ای، دانش با ارزشی را فراهم کنند.از سوی دیگر ایجاد گروه های تخصصی و گروه های مباحثه ی آنلاین می تواند نقش به سزایی در تسهیم دانش و در نتیجه بهبود عملکرد فرایندهای بخش مدیریت اطلاعات بهداشتی و به خصوص فرایند کدگذاری ایفا نمایند. متخصصین مدیریت اطلاعات بهداشتی و درمانی لازم است جایگاه واقعی کدگذاری بالینی را شناخته، تاثیر کار خود را بر مدیریت دانش در مراقبت بهداشتی و نیز تصمیمات سلامتی درک نمایند و از طرف دیگر با شناخت و به کارگیری ابزارهای مدیریت دانش عملکرد خود را در این زمینه بهبود بخشند.